Tăng sắc tố sau viêm là một bệnh lý phổ biển được biết điến với sự tăng sắc tố được gây ra bởi các phản ứng viêm có thể để lại ảnh hưởng trên khuôn mặt và cả cơ thể. Nó thường được phát sinh như phản ứng của da khi bị viêm (mụn trứng cá, viêm da dị ứng, vảy nến) hoặc khi bị tổn thương (mài mòn da, thay da hóa học hoặc laser trị liệu).

Dấu hiệu, nguyên nhân và các phương pháp điều trị chứng tăng sắc tố sau viêm

Tăng sắc tố xảy ra khi có tác động của các yếu tố trong và ngoài cơ thể, gây tăng sản xuất melanin. Kết quả là đổi màu sắc tố trên da có nguyên nhân chủ yếu là do phơi nhiễm dưới ánh sáng mặt trời. Có nhiều hình thức tăng sắc tố khác nhau, như các đốm sắc tố (đồi mồi, tàn nhang), nám da hoặc tăng sắc tố sau viêm (PIH).

Tăng sắc tố sau viêm biểu hiện dưới dạng các đám đổi màu nằm trên da. Các vết này có màu sắc khác nhau, thay đổi từ hồng đến đỏ, nâu hoặc đen, phụ thuộc vào màu da của mỗi người và độ sâu của đám sắc tố. Chúng có thể là những đốm tàn nhang hoặc những vùng da sẫm màu có kích thước lớn và có thể sáng bóng giống như lớp da mới thay.

Thông thường, PIH là hậu quả do mụn trứng cá gây ra và nó có thể được kích hoạt bởi các can thiệp thẫm mỹ như mài mòn da, thay da vật lý hoặc liệu pháp laser.  Tất cả các loại da đều có thể bị tăng sắc tố sau viêm nhưng phổ biển hơn ở làn da tối màu. Nam giới và nữ giới đều có thể bị chứng tăng sắc tố sau viêm.

Nguyên nhân tăng sắc tố sau viêm

Khi bị tổn thương, các chấm nhỏ, hồng ban hay bất kì các ảnh hưởng khác đều có thể gây viêm trên da, phản ứng viêm này có thể kích hoạt melanocytes – tế bào sản xuất melanin – gây giải phóng ồ ạt melanosome (hạt sắc tố). Những hạt sắc tố này bao gồm tyrosinase (một enzym sắc tố khởi động quá trình sản xuất và tổng hợp melanin). Melanin chịu trách nhiệm quyết định màu da và màu tóc của mỗi người.  Các hạt sắc tố tập trung quá mức sẽ làm thay đổi màu tại khu vực da đã từng bị thương và nằm tại đó lâu dài sau khi vết thương hồi phục.

Cơ chế tăng sắc tố da

Các lớp tăng sắc tố sau viêm có thể xuất hiện từ những vết mụn, hay nốt sẩn nhỏ đến những vết thương nghiêm trọng hơn. Cho thấy rằng, càng nhiều phản ứng viêm thì càng nhiều lớp PIH được tạo thành bao gồm cả kích thước và màu sắc. Nếu như các mụt này bị ủ kín hoặc nặn sẽ làm gia tăng cơ hội phát triển của tình trạng tăng sắc tố sau viêm. Mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp gây tăng sắc tố sau viêm, nhưng ánh nắng mặt trời có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng, làm cho các vết da non trở nên tối sẫm lại và kéo dài thời gian để có thể làm phai màu nó đi.

Tăng sắc tố sau viêm không gây ra sẹo và thậm chí không qua điều trị, nhưng nó sẽ cải thiện theo thời gian. Tỷ lệ phục hồi khác nhau tùy theo từng cá thể, trung bình nó có thể mất 3 đến 24 tháng để vùng sẫm màu được cải thiện hơn. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể kéo dài hơn thế nữa. Thời gian này tùy thuộc vào màu da và mức độ tăng sắc tố – quan trọng hơn là sự khác biệt, thời gian dài hơn sẽ giúp cho màu sắc được cân bằng lại.  Các phương pháp điều trị có sẵn có thể cải thiện và tăng tốc thời gian phục hồi.

Phương pháp điều trị tăng sắc tố sau viêm

Có 2 phương pháp chính mà các bác sĩ da liễu thường sử dụng là: Loại bỏ vùng da bị đổi màu do tăng sắc tố và điều chỉnh các biểu hiện trên da.

Loại bỏ sắc tố da

Bằng liệu pháp laser, ánh sáng cường độ cao hay thay da hóa học có thể giúp loại bỏ các tế bào bị tăng sắc tố để tái tạo làn da mới. Phương pháp này khá tốn kém và đôi khi làm tình trạng tồi tệ thêm với tác dụng phụ như viêm da, đau rát thậm chí là bỏng da.

Thay da hóa học với AHA

Phương pháp này sử dụng giải pháp acid (Glycol acid (AHA)) thoa lên vùng da bị tăng sắc tố để loại bỏ lớp da trên bề mặt. Quá trình này ban đầu sẽ gây ra các vết bong tróc da, sau đó các vết này sẽ lành và hình thành làn da mới và đều màu hơn.

Liệu pháp Laser (Fraxel, Erbium YAG) và Ánh sáng cường độ cao (IPL)

Sử dụng liệu pháp laser có xu hướng chính xác và hiệu quả hơn thay da hóa học. Bác sĩ da liễu sẽ đốt vùng da bị ảnh hưởng với ánh sáng cường độ cao.  Phụ thuộc vào bệnh nghiêm trọng như thế nào, sẽ sử dụng ánh sáng có năng lượng phù hợp; có thể hoạt động trên lớp biểu bì hay xâm nhập sâu và các lớp da sâu hơn (trung bì).

Phương pháp điều chỉnh

Phương pháp điều chỉnh sử dụng sử dụng thuốc để ngăn chặn sự hình thành sắc tố và làm đều màu da, làm trắng các vùng da tối màu để có lại làn da tự nhiên.

Có nhiều loại thuốc và sản phẩm chăm sóc da có thể điều trị chứng tăng sắc tố sau viêm và thường chứa một hay nhiều thành phần sau đây:

• Hydroquinone 2-4% (Rx) – một hợp chất tẩy trắng da hiệu quả đã bị cấm sử dụng trong mỹ phẩm ở hầu hết các nước Châu Âu vì chúng liên quan đến nguy cơ bị nhiễm độc với tỷ lệ cao. Tuy nhiên, chúng vẫn được dùng ở Mỹ, vởi chỉ định của bác sĩ ở tỷ lệ cao hơn (Rx > 4%) và trong các loại thuốc không kê đơn với tỉ lệ thấp hơn.
• Arbutin – là thành phần quan trọng trong các sản phẩm làm trắng da ở Châu Á và là nguồn hydroquinon tự nhiên. Mặc dù chúng tác động yếu và ít hiệu quả hơn hydroquinon công nghiệp nhưng rất an toàn.
• Kojic Acid – là sản phẩm phụ của quá trình làm rượu gạo, hay sake Nhật Bản.Tuy nhiên, chất này được xem là chất ngăn chặn quá trình sản sinh hắc tố melanin và bị cấm ở một số quốc gia.
• Glycotic Acid – được sử dụng bởi các bác sĩ da liễu để tẩy da hóa học. Glycolic acid là hợp chất có hoạt tính trong nhiều loại kem chống tăng sắc tố da.
• Retinoic acid – tương đối hiệu quả nhưng có thể gây tác dụng phụ như rát da, nhạy cảm với ánh sáng mặt trời (làm nặng thêm chứng tăng sắc tố da). Retinoid không được sử dụng ở phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú vì những hệ lụy liên quan đến trẻ sơ sinh.
• Dẫn xuất vitamin C – đã được chứng minh tác dụng trong việc chống lại chứng tăng sắc tố da và được sử dụng kết hợp với các thành phần khác.
• B – Resorcinol: Một hợp chất rất hiệu quả trong việc giảm sự sản sinh melanin là B – Resorcinol hoặc Butyl resorcinol.  Chúng hoạt động bằng cách ngăn chặn tyrosinase – một enzym hình thành hắc tố melanin.

Chú ý khi bị tăng sắc tố da sau viêm

• Tia UV từ mặt trời gây ảnh hưởng nghiêm trọng lên làn da. Tiếp xúc nhiều với mặt trời có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Do đó, cố gắng tránh xa ánh nắng mặt trời.  Sử dụng các sản phẩm kem chống nắng có quang phổ rộng hằng ngày như là một bước trong quá trình làm sạch và chăm sóc da hằng ngày.
• Không có tác dụng nhanh chóng – các biện pháp điều trị đều phải tốn thời gian để có sự khác biệt đáng kể, do đó phải kiên nhẫn.
• Chứng tăng sắc tố da sau viêm đòi hỏi cần được điều trị y học.