Trong vài năm gần đây, nhiều bệnh nhân cho biết có làn da nhạy cảm và thường cảm thấy khó chịu. Họ phàn nàn về việc đặc biệt nhạy cảm khi sử dụng các sản phẩm chăm sóc da thông thường như: mỹ phẩm, xà phòng và kem chống nắng mà không có dấu hiệu kích ứng rõ rệt hay dị ứng tiếp xúc….

Tình trạng này là do hiện tượng viêm ngoài hệ miễn dịch gây ra. Nó có thể là kết quả của sự không dung nạp ở da với các kích thích khác nhau như: da nhạy cảm liên quan đến sự không dung nạp mỹ phẩm. Nhiều các yếu tố ngoại sinh và nội sinh có thể kích hoạt hoặc làm nặng thêm tình trạng này. Hội chứng này có thể bị tác động bởi môi trường hoặc kiểu gen. Để xác định da nhạy cảm hay không, tiền sử bệnh cá nhân, gia đình và tình trạng sức khỏe là những việc cần tìm hiểu. Việc kiểm soát da nhạy cảm luôn là vấn đề khó khăn cho cả bác sĩ và bệnh nhân và tìm ra một chế độ chăm sóc phù hợp là rất cần thiết.

Định nghĩa

da nhạy cảm là sự giảm ngưỡng dung nạp của da đối với những sản phẩm chăm sóc da thông thường. Đó là những biểu hiện như nổi ban đỏ, đau, rộp da, ngứa… do nhiều yếu tố tác động: mỹ phẩm, nhiệt độ, độ ẩm, stress, sự thay đổi hormon….

Một biểu hiện da nhạy cảm: đỏ, ngứa

Dịch tễ học

Da nhạy cảm là một vấn đề thường gặp ở phụ nữ, nam giới và những người thường sử dụng sản phẩm chăm sóc da. Trong một cuộc khảo sát được thực hiện tại Anh, nghiên cứu ngẫu nhiên được tiến hành trên 3300 phụ nữ và 500 nam giới để đánh giá sự phổ biến của làn da nhạy cảm liên quan đến mỹ phẩm và kiểm tra các xác định các yếu tố có thể liên quan. Kết quả khảo sát là 51.4% đối với phụ nữ và 38.2% ở nam giới có da nhạy cảm, 10% phụ nữ và 5,8% nam giới được mô tả mình là có làn da rất nhạy cảm. 57% phụ nữ và 5,8% nam giới có những phản ứng bất lợi với sản phẩm. Triệu chứng khó chịu trên da được quan sát bao gồm rộp da, đau nhức, ngứa,…

Biểu hiện lâm sàng

Bệnh nhân thường than phiền về triệu chứng chủ quan như rộp da, đau, ngứa…. Những biểu hiện này rất khó để định lượng. Cường độ và tính chất của triệu chứng có thể khác nhau đáng kể trên những người khác nhau. Một số người còn không thể dung nạp được những sản phẩm chăm sóc da kể cả khi trong công thức chứa những thành phần rất đơn giản. Sự khó chịu này càng ngày càng rõ rệt trong thời gian sử dụng. Sự khởi đầu kích ứng trên da có thể rất nhanh, sau vài phút nhưng cũng có khi đến vài giờ. Sau những khó chịu khi sử dụng các sản phẩm này, họ tìm những sản phẩm khác thay thế. Tuy nhiên, tình trạng vẫn không được khắc phục.

Dấu hiệu chủ quan rất mờ nhạt. Nhân viên y tế thường quan sát được những biểu hiện như: khô da, ban đỏ trên mặt,…. Đó là một phản ứng viêm hay kích ứng xảy mà khó có thể nhận biết được bằng mắt. Sự nhạy cảm của làn da thường thấy ở những phụ nữ có da khô và trắng. Trên nam giới, thường quan sát thấy ở những người có da khô, dày, đầy đặn cũng có những biểu hiện nhạy cảm khi sử dụng các sản phẩm như kem cạo râu hay dưỡng ẩm. Da nhạy cảm là một hội chứng đa nhân tố, nghĩa là có nhiều yếu tố tác động và những biểu hiện của nó cũng không rõ ràng trên từng người.

Những yếu tố tác động

Những yếu tố ngoại sinh

Việc sử dụng xà phòng hay những chất diệt khuẩn, kem chống nắng, chất tẩy tế bào chết không phù hợp với loại da. Một số chất như: cồn, propylene glycol, cocamidorpropylbetaine, triethanolamine có thể là những tác nhân gây kích ứng được tìm thấy trong rất nhiều các sản phẩm mỹ phẩm. Những chất tẩy tế bào chết như resorcine, TCA, AHA tùy vào nồng độ, pH có thể gây kích ứng và gây hậu quả nghiêm trọng hơn trên da nhạy cảm. Những chất này gây ra tình trạng viêm sau quá trình lặp lại nhiều lần trên những vùng da dễ tổn thương như mí mắt và dẫn đến tích lũy ở những vị trí này. Hơn nữa, bỏng nắng khu trú, phơi nhiễm UVA, laser trị liệu có thể làm tăng thêm tình trang nhạy cảm của da. Phẫu thuật trên mặt làm thay đổi cấu hình khuôn mặt, trầm cảm hay rối loạn thần kinh có thể làm khởi phát cấp tính hay mãn tính tình trạng này.

Những yếu tố nội sinh:

Vai trò của các yếu tố nội sinh vẫn chưa được xác định một cách rõ ràng. Nó có thể được che dấu đi bởi việc sử dụng corticoid trị liệu hoặc trầm trọng hơn bởi những phương pháp trị liệu tại chỗ không phù hợp. Theo đó, da sẽ trở nên dễ bị nhạy cảm với mỹ phẩm hay các sản phẩm chăm sóc da. Sự có mặt sẵn của các yếu tố: tạng tăng tiết bã nhờn, rosacea, viêm quanh miệng, viêm da dị ứng cần được xem xét. Trên thực tế, sự kết hợp của một số yếu tố nội sinh và ngoại sinh chính là tác nhân gây ra những biểu hiện của nhạy cảm da như đã trình bày.

Sinh lý bệnh

Nhạy cảm da không tuân theo cơ chế miễn dịch của cơ thể. Đó là xậm nhập của các yếu tố ngoại lai làm kích hoạt các chất có thể gây dị ứng do có những thay đổi chức năng của hàng rào bảo vệ. Đây được xem là yếu tố chính gây ra những khó chịu trên da, phụ thuộc vào độ dày lớp sừng và lipid nội bào. Ceramid là nhân tố chính trong vai trò giữ nước trong lớp sừng. Những rối loạn như dị ứng da, viêm da tiết bã làm thay đổi thành phần lipid và làm giảm ngưỡng chịu đựng của da dẫn đến tăng nhạy cảm với các kích thích bên ngoài. Ngay cả những kích thích rất nhỏ cũng đủ gây ra phản ứng viêm. Sự chuyển hóa acid arachidonic gây tăng PGE2 và PGF2, leucotrien là những hóa chất viêm.

Một số phân loại trên lâm sàng

Phụ thuộc vào cường độ của triệu chứng:

• Da rất nhạy cảm: da khô, đầy đặn phản ứng mạnh với các yếu tố ngoại sinh. Những biểu hiện lâm sàng có thể cấp tính hay trường diễn và được tác động bởi yếu tố tâm lý.
• Da nhạy cảm môi trường: thường biểu hiện rõ, da khô, mỏng, phản ứng với các yếu tố ngoại cảnh như: sự thay đổi nhiệt đô gây ra cơn đỏ bừng trên da.
• Da nhạy cảm mỹ phẩm: bị tác động bởi mỹ phẩm, thường nhẹ và chỉ xảy ra đối với một số loại mỹ phẩm.